İNVERT ŞEKER NEDİR? İNVERT ŞURUP NASIL YAPILIR

Litvanya Tarım Enstitüsü (Instituto Aleja 1, Akademija, 58344 Kedainiai distr.),

Arıcılık Bölümü Yayınları’ ndan (Vol. 50 No. 1 2006) çevrilmiştir.

HMF

KIŞ ÖNCESİNDE ARI BESLEMESİNDE KULLANILAN ŞURUPLARIN KALİTESİ VE ARILARIN KIŞLATILMASINA UYGUNLUKLARI

Özet

Farklı invert şurupların nitelikleri değerlendirilmiştir: bioinvert, apiinvert, HI, GF56, gf85, gf56+gf85 ve Pchelit. Bioinvert, Apiinvert ve HI şuruplarının niteliklerindeki farklılıklar, arıların kuluçkalığa bal depolamasından sonra, yaz mevsimi içerisinde, İZOLATÖRLERDE yürütülen deneyler ışığında belirlenmişlerdir. Deneylerimizin sonuçları doğrultusunda arıların şurupları saflaştırdığı bulgusuna ulaşılmıştır. 1999 yılından Apiinvert A, Bioinvert A ve 2001 yılından HI şeker şurupları sırasıyla 85.9, 32.7 ve 1.43 mg/kg HMF içermekte idiler. HMF miktarları arılar şurupları işleyip peteklere depoladıklarında düşüş gösterdi. Bioinvert B, Apiinvert B ve HI şuruplarındaki HMF miktarı sırasıyla 16.1, 2.64 ve 0 mg/kg değerlerine ulaşmıştır. Arıların kışlatılmasında kullanılan GF85, GF56, GF85+GF56 şuruplarındaki HMF miktarı 5.8, 48.0, 27.7 mg/kg idi. Pchelit çeşidinde HMF buluntusuna rastlanmadı.

Arılar tarafından toplanıp kuluçkalıkta depolanan besin, beslenen besin ile kıyaslandığında daha fazla aktif biyolojik bileşen içerdiği görülmüştür. 1999 ve 2000 yılından Bioinvert-B ile 1999 yılından Apiinvert A ürünlerinde Diastas aktivitesi görülmemiştir. Bu bileşen Bioinvert B ürününde 3.88 ve 6.07 Goethe birimi, Apiinvert B ürününde 6.69 Goethe birimi görülmektedir. 2000 ve 2001 yıllarından şuruplarda S (A) sakaroz miktarı 47% ve 47.8% idi. Arı salgısında bulunan invertas etkisi sebebi ile, şuruplar S (B) yalnızca 11.6 ve 6.75 % sakaroz içermektedirler. 1999 ve 2000 yıllarından Bioinvert A daki düşük invertas aktivitesi 2.18 ve 16.9 IU olarak belirlenmiştir fakat bu enzimin aktivitesi şuruplar arılar tarafından işlendiğinde artış göstermiştir -1999 yılından Bioinvert B de 64.6 ve 53.6 IU ve Apiinvert B de 41.9 UI ya ulaşmıştır.

GF56, GF85, GF 56+GF85 ve Pchelit şeker şurupları arıların kışlatılmasında besleme için kullanılmıştır. GF56 ile beslenen arılarda en yüksek besin tüketim değeri petek başına 1.9 kg olarak saptanmıştır fakat bu koloniler daha az yavru yetiştirmişlerdir. Baharda peteğin bazı hücrelerinde GF56 nın kristalleştiği gözlemlenmiştir. Bu şurup ile beslenen kolonilerin ağustosta 5 olarak tahmin edilen güçleri baharda 4.5 olmuştur; koloniler hafif biçimde zayıflamışlardır. Arı kolonileri için en iyi kışlatma şurubu Pchelit ve GF56+GF85 olmuştur. Tüm koloniler kışı çıkmışlardır.

Giriş

Bal akışı boyunca arılar kendilerin besin bulur ve kış için gerekli besin stokunu hazırlarlar. Kolza balı yüksek glikoz konsantrasyonu sebebiyle kışlatma için uygun değildir –fruktoz/glikoz oranı 0.86-1.0 arasındadır, ve bu peteklerde kristalleşmeye yol açar.

Yaprak bitlerinin bıraktığı çiğden oluşan balda melezitos miktarı 8.0-12.0 % veya daha fazla olduğunda bu tür bal petekte kristalleşir. Kış süresince arılar bu tür balı tüketemezler çünkü kristalleri çözecek sudan yoksundurlar ve sonuç olarak susuzluktan ölürler. Ağustosta bal hasadından sonra, kovanlardaki besin stoku şeker şurupları ile takviye edilir. Şeker şurubunu petekleri nakil ediyorken arılar şuruptaki sakarozu glikoz ve früktoza ayırırlar, bu işlem için kendi biyolojik kaynaklarını ve beslenen şurubun 23% si kadarını kullanırlar. Bu arıları yorar ve kışa yorgun girerler. Şurubun işlenmesinden kaynaklanan arı yorgunluğunun önüne geçmek için arıları hazırlanmış besinler ile –örneğin invert edilmiş şeker şurubu ile- desteklemek faydalı olacaktır. İnvert edilmiş şeker sakaroz glikoz ve früktoza ayrılır, dolayısıyla bu tür ürünlerin kullanılması arıları daha az yoracaktır. Araştırmacı Jachimowicz’ in görüşü farklıdır; arılar hipo faringeal bezleri salgılarını, aynen rafine şekerden (sakaroz) yapılmış şurubun transferindekine benzer şekilde invert şurubun peteklere aktarılması işleminde tüketmeleri gerektiğini vurgulamakta.

Rafine şeker ve pancar şekerlerinden elde şuruplar arıların beslenmeleri için uygunlardır. Rafine olmayan şekerlerdeki kirlilikler arılar için zararlıdır. Bal ile kıyaslandığında kış öncesi arıların beslenmesinde rafine şeker şuruplarının daha uygun olduğu fikri öne sürülmektedir. Alman Südzucker firması yüksek nitelikte invert şeker şurupları üretmektedir, bünyesinde 72.7% şeker ve 27.3% su barındırmaktadır. Şeker bileşimi ise 30.0% sakaroz, 31.0% glikoz, 39.0% früktozdan oluşmaktadır.

Daha az işçilik gerektirdiği için arıcıların invert şeker şurubu kullanmaları uygundur. Bazı araştırmacılar invert şeker şurubunun besin arayan arılar için cazip olmadığını dolayısıyla invert şurup ile yağma sorunu olmayacağını bildirmekteler. Mısır nişastasından elde edilen invert şurubun başta nişasta olmak üzere sindirilmemiş/parçalanmamış polysakkaridler içermesi sebebiyle arılar için zararlı olduğu belirtilmiştir. Düşük sakaroz fakat galaktose, arabinose, xylose, mannose, raffinose ve lactose içeren şeker şurupları arıların beslenmesinde uygun değillerdir. En yüksek kaliteli şurup sakarozun parçalanması için invertaz enziminin kullanımı ile elde edilir. Balda bulunan bu enzim sakarozu glikoz ve früktoza ayrıştırır. Dolayısıyla doğal bal kullanımı ile invert şurup yapmak mümkündür. Rybnoje deki Rus Arıcılık Enstitüsü aşağıdaki formülü kullanmaktadır:

72.5 kg şeker, 7.5 kg bal, 20 litre su ve 24 gram konsantre asetik asit (saf). 34-36 santigratta sakarozun ayrışması 5-6 gün sürmektedir. Ticari olarak üretilen invertaz aktivitesi ile kıyaslandığında, farklı tür ballardaki invertaz aktivitesi çeşitlilik ve düşük değerler göstermektedir, dolayısıyla, bal ilavesi ile invert şeker üretimi vakit alıcıdır. Mayadan damıtılan saf invertaz enzimi sakarozu alt bileşenlerine ayırmak için kullanıldığında, zararlı maddeler kadar, mikrobiyolojik olarak temiz invert şeker içeriği bulunmayan arı hastalıklarına yol açabilecek ajanlar (patojenik mikroorganizmalar) elde edilir. Enzimatik maya ajanı Pchelit, Rusya’ da invert şeker şurubu üretimi için tavsiye edilmektedir. Bu ajan Rybnoje’ deki Arıcılık Enstitiüsü’ nde test edilmiştir. Üreticinin tamına bakılırsa Pchelit invert şurubu amino asitler, lipidler, B grubu vitaminler ve mikro elementler ile zenginleştirmektedir. Şeker şurubuyla beslenen arılar ile kıyaslandığında, Pchelit ile invert edilmiş şeker şurubu ile beslenen kış arıları daha az polen (40%), ve şeker (20-30%) tükettiler.

Şeker şurubu organik asitler ile asitlendirilmelidir (citric, oxalic, acetic, lactic). En iyi kışlatma sonuçları, şeker şurubundaki şekerin kilosu başına 0.3 gram asetik asit eklendiğinde görülmüştür. Aside edilmiş şeker şurubu ile kışlatılmış arılardaki bahar dönemi Fekül/nişasta/tortu kütlesi, aside edilmemiş şeker şurubu ile beslenmemiş arılardakine kıyaslandığında daha azdır.

Eski bal ya da HMF bakımından zengin yeteri kadar invert edilmemiş şurup, ağustos arılarının beslenmesi için uygun değildir, söz konusu madde arılar için zehirlidir. Jachimovicz ve Sherbiny 1975’ de HMF’ nin arı ölümlerinden sorumlu olduğunu ortaya çıkarmıştır. Ticari olarak asit ile hidrolize edilmiş invert şeker şurubundaki 15mg/100g HMF miktarının arılar için ölümcül olduğunu bildirmekteler. 15mg/100g HMF içeriği olan şeker şurubu ile beslendiğinde, 20 gün içerisinde arıların ortalama 58% si ölmüştür. 3mg/100g ve 6mg/100g HMF miktarları arılar için zararsızdır. Sonuç olarak bir çok uzman, invert şeker şuruplarındaki HMF miktarının 2mg/100g değerini aşmaması gerektiğini savunmaktalar, ki bu değer bir çok balda görülmektedir. İnvert şeker şurubu yalnızca içerisindeki HMF miktarı kontrol edildikten sonra kullanılmalıdır.

Sakaroz organik asitler ile invert edildiğinde, mineral asitler ile invert işlemine nazaran daha az HMF oluşumuna rastlanır. Sakaroz invert işlemi için kullanılan 1%’ lik asit kullanımı sonucunda aşağıdaki miktarlarda HMF bileşeni üretmektedir (mg/100g şeker): laktik asit 64.1, sitrik asit 24.4, tartaric asit 56.8 ve çoğunlukla fosforik asit 112.1

Arıların kışlamasında kullanılacak besinlerde hazmı mümkün olmayan maddeler kış süresince arı bağırsaklarına aşırı yüklenmenin önüne geçmek için 0.1% oranını geçmemelidir. Besindeki HMF ve mineral maddeler aynen polisakkaritlerin varlığı gibi kış esnasında diyare ye yol açabilir.

Deneyin amaçları:

- arıların kışlaması için hazırlanan farklı besinlerin niteliklerini ölçmek;

- arıları beslemeden önce şurubun ve halihazırda peteklerde mevcut olanın niteliğini tahmin etmek (arılar tarafından peteklere aktarımından sonra).

- Bal arısı kolonilerinin kışlatılmasında çeşitli besinlerin etkilerini karşılaştırmak.

MALZEME VE YÖNTEMLER

Kış beslemeleri laboratuar ve arazi/saha deneyleri Litvanya Tarım Enstitüsü, Arıcılık Departmanı tarafından, 2000-2004 sürecinde yapılmıştır.

Kuluçkalık ve kış arılarının beslenmesinde kullanılan şeker şuruplarının vasıflarına ilişkin ayrıntılar Tablo 1’ de gösterilmiştir.

BAL İLE İNVERT ŞEKER ŞURUBU ÜRETİMİ (HI)

2 litre kaynayan suya 3 kg şeker ilave edildi ve çözünene kadar karıştırıldı. Şurubun ısısı 35 santigrata düştüğünde şuruba 0.38 kg bal ilave edilerek nihai karışım iyice çırpıldı. Şurup 5 gün boyunca 38-40 santigratta muhafaza edildi ve her gün iki defa karıştırıldı. 5 günün sonunda 1.2 g cytric asit ilave edildi. Şurup asit ilavesinden sonra 5 gün daha 38-40 santigratta muhafaza edilerek her gün iki defa karıştırıldı.

MAYA İLE İNVERT ŞEKER ŞURUBU ÜRETİMİ (PCHELİT)

İnvert şeker şurubu, 6 g Pchelit mayası eklenmiş 15 litre suda 15 kg şeker çözerek üretildi. Çözelti iyice karıştırıldı ve 48 saat boyunca 25-30 santigratta muhafaza edildi, ardından bir hafta içerisinde arı kolonilerine beslendi.

KULUÇKALIK DENEYİ

Bioinvert, Apiinvert ve Litvanya Ziraat Enstitüsü tarafınca üretilen şeker şurupları, kuluçkalık arılarının beslenmesinde uygunluklarını ve niteliklerini incelemek için laboratuarlarda incelenmişlerdir. 1999 yılı Bioinvert şurubunda yüksek miktarlarda HMF bulduğumuz için, testleri dış mekanlardaki izolatörlerin altlarına yerleştirilmiş kuluçkalıktaki invert şuruplar ile beslenmiş arılar üzerinde uygulama kararı aldık. 2000-2001 yazında bu şuruplar ile beslenmiş arıların durumlarını izledik ve kuluçkalık peteklerindeki stokları kontrol ettik.

Yavru üretimi üzerinde invert şurubun etkilerini tanımlamak amacı ile, üzerinde döllenmiş bir Karniyol kraliçe kuluçkalık petekleri ile arı kolonisinin izolatör çerçevesine beş günlüğüne aktarıldı ve yumurtlaması sağlandı. Ardından dölsüz kraliçeler ile 200 g genç arısı bulunan kuluçkalıklara bu yumurtalı petekler aktarıldı. Arılar yavru gözlerini kapadıktan sonra, yavrular 35 santigratın muhafaza edildiği bir termostata aktarıldılar.

KOVAN DENEYi

Arı kolonileri dadant tipi kovanlarda ormanda kışladılar. İşlem başına 6 arı kolonisi kullanıldı. Deneyler Kedaniniai bölgesinde beş farklı arılıkta gerçekleşirildi.

Arıların kış için beslenmesi üzerine deneyler 2000-2003 sürecinde gerçekleştirildiler. Aynı kraliçeden yetişmiş aynı yaşta kraçileri olan, aynı kuvvetteki karniyol arı kolonileri kullanıldı. Sandık başına kışlayan arıların çerçeve sayısı 7-8 civarında idi. Arılar Eylül 9 – 16 arasında iki üç günlü k aralıklar ile şeker şurubu Pchelit ile üç defa ve GF56, GF85, GF85+GF56 şurupları ile beslendiler. Ağustusta kovandaki bal arıların kışlık beslenmelerinden önce tartıldı. Kışlayacak arıların besinlerinin bir kısmı kalan bal ve diğer kısmı invert şeker şurubudur, şurup tahmini şurup miktarı koloninin çerçevesi başına 2.7 kg dir. Koloninin gücü yavrulu petek gözleri ve arı miktarı ile belirlenmiştir. Baharda ortam ısısı 15 santigrata yükseldiğinde her koloninin kuvveti tekrar gözden geçirildi. Yavru ve arı miktarı ölçüldü. Kovanda kalan besin tartıldı. Kış için yapılan besin stokundan baharda geri kalanların ölçümü sonucunda ortaya çıkan değerler ışında yeni bir tüketim miktarı tahmini yapıldı. Petek başına tüketilen besin miktarı tekrar hesaplandı. Besin stoğu bulunan petekler KERN marka elektronik cep terazisi ile tartıldı. Petekelrde arıların beslenmesinden sonra oluşan stoklar ölçümlere/tahlillere katılmadı. Arı kolonileri aşağıdaki şurupla ile beslendiler:

- S;

- GF56;

- Gf85;

- GF56+GF85;

- Pchelit.

LABORATUVAR DENEYLERİ

Kuluçkalıktan alınan stoklanmış besinin ve şeker şuruplarının niteliğinin değerlendirilmesinde kullandığımız yöntemler:

- parçalanan şeker ve sakaroz miktarı (Lane-Eynon/CODEX STAN 12 – 1981)

- HMF miktarı (Winkler /mineral madde miktarı – küllü bal kalıntılarının tartımı- nem miktarı- Wedmore)

- Diastaz aktivitesi (Schade)

- Test edilen numunenin pH değeri pH metre ile ölçüldü

- İnvertaz aktivitesi ( glukopiranoid (pNPG) invertaz aktivitesini belirlemekte kullanıldı)

- Elektrik iletkenliği (Vorwohl 1964)

- Şeker kompozisyonu (HPLC)

Laboratuar analizleri beş kez, şeker kompozisyonu bir kez tekrarlandı.

İstatistiki veri işleme için çeşitlilik analizi kullanıldı.

SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

KULUÇKALIK DENEYİNDE ŞEKER ŞURUBU KALİTESİ SONUÇLARI

Deneyler bir arı organizmasının biyolojik filtre işlevi üstlendiğini gösterdi. Besindeki HMF miktarı arılar tarafından peteklere sotklanan balda düşüş gösterdi (Tablo 2). 1999 yılı Bioinvert A ve Apiinvert A daki HMF miktarı 85.9mg/kg ve 32.7 mg/kg idi. Bioinvert B de 16.1 mg/kg ve Apiinvert B de 2.64 mg/kg ye ulaştı. 2000 yılı Bioinvert A daha iyiydi –HMF buluntusuna rastlanmadı. HI şurubunda HMF küçük miktarlarda oluştu -1.43mg/kg. peteklerde depolanmış bulunan besin ile beslenen besinin kıyaslanması sonucunda yaygın şekilde peteklerde depolanmış besinlerde yüksek miktarlarda bioaktif bileşenlere rastlandı –diastaz ve invertaz enzimleri. Diastaz aktivitesine 1999 ve 2000 yılları Bioinvert A ile 1999 yılı Apiinvert A da rastlanmamıştır. Bu bileşen Bioinvert B de 3.88 ve 6.07 Goethe birimi, Apiinvert B de 6.69 Goethe birimi bulunmaktadır.

Yukarıdaki makale Litvanya tarım enstitüsü arıcılık bölümü tarafından yapilan bir çalışmadır. İngilizce olarak yayınlanmıştır. Tarafımızdan bire bir olarak Türkçeye çevrilmiştir.

Değerli arı dostları yukarıdaki metinden de anlaşılacağı üzere arıcılıkta invert şeker veya şurup çok önemlidir. Kış arılarının yetiştirilmesinde kesinlikle invert şurp kullanılması gerekir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki invert şurup ile beslenmeyen koloniler kışa yorgun girip bahara zayıf çıkmakta. Yada kovan içindeki kristalize olan balı kışın arı su bulamadığı için bu baldan faydalanamayıp sönmektedir. Yani arıcılık için invert şurup olmaz ise olmazlardandır.

Diğer çok önemli bir hususta invert şeker veya şurup ile beslenen kolonilerde yağmacılığın hemen hemen hiç görülmediğidir.

Arılar yoruluyor dedik arılar neden yoruluyor?

Arılar bizim verdiğimiz çay şekerini yani sakkaroz'u kendi enzimlerini kullanarak glikoz'a ve fruktoz'a çevirirler. Ama bu işlemi yaparken büyük ölçüde yıpranırlar ve sonuçta ömürleri kısalır. İnvert şeker dediğimiz sakkarozun parçalanmış halidir. Yani sakkarozun glikoz ve fruktoza ayrılmış halidir de diyebiliriz. Aşağıda verilen balsız kek ve şurp tarifleri invert kek ve şurup tarifleridir.

PEKİ İNVERT ŞURUBU NASIL YAPACAĞIZ?

ARI YEMİ HAZIRLAMA (BALSIZ KEK İNVERT)

50 kg şeker 11 lt su 2 yemek kaşığı sitrik asit (limon tuzu) 117 dereceye kadar karıştırarak kaynat sitrik asidi ekle biraz daha kaynat 120 dereceyi kesinlikle geçmesin elle dokunacak kadar soğuyunca beyazlayana kadar mikserle çırp. Ocağın üzerinden alıncaya kadar karıştırmaya ara vermeden devam edilecek. Şurubun yanmasına ve kararmasına izin vermeyin

3 kg şekere tepeleme 1 çay kaşığı sitrik asit 66cl su.

ARI YEMİ HAZIRLAMA (BALSIZ KEK İNVERT)

2 fincan beyaz şeker yarım fincan su 1/8 çay kaşığı krem tartar içerikleri birleştirin ve ısıtın şeker eriyene kadar karıştırın 114 dereceye kadar kaynatın dokunulacak sıcaklığa kadar soğuyunca parlaklık oluşuncaya kadar mikserle çırpın ve kalıplar içerisine yada sığ tabaklara boşaltın. Ocağın üzerinden alıncaya kadar karıştırmaya ara vermeden devam edilecek. Şurubun yanmasına ve kararmasına izin vermeyin

İNVERT ŞEKER ŞURUBU HAZIRLAMA

BAL İLE İNVERT ŞEKER ŞURUBU ÜRETİMİ (HI)

2 litre kaynayan suya 3 kg şeker ilave edildi ve çözünene kadar karıştırıldı. Şurubun ısısı 35 santigrata düştüğünde şuruba 0.38 kg bal ilave edilerek nihai karışım iyice çırpıldı. Şurup 5 gün boyunca 38-40 santigratta muhafaza edildi ve her gün iki defa karıştırıldı. 5 günün sonunda 1.2 g cytric asit ilave edildi. Şurup asit ilavesinden sonra 5 gün daha 38-40 santigratta muhafaza edilerek her gün iki defa karıştırıldı.

MAYA İLE İNVERT ŞEKER ŞURUBU ÜRETİMİ (PCHELİT)

İnvert şeker şurubu, 6 g Pchelit mayası eklenmiş 15 litre suda 15 kg şeker çözerek üretildi. Çözelti iyice karıştırıldı ve 48 saat boyunca 25-30 santigratta muhafaza edildi, ardından bir hafta içerisinde arı kolonilerine beslendi.

KREM TARTAR İLE İNVERT ŞURUP HAZIRLAMA

4,5 lt su kaynatılacak kaynayan suya 3,5 kg şeker ilave edilecek. Karışım kaynayıncaya kadar ısıtılacak. Solusyon kaynarken devamlı karıştırılacak karıştırmayı bir an bile bırakmayın.Şekerin yanmasına ve kararmasına kesinlikle izin vermeyin. Solusyon kaynamaya başladığında 1.5 çay kaşığı krem tartar ilave edilecek ve 20 dakika kadar yine kısık ateşte 117 dereceyi geçmeden karıştırarak şekerin yanmasına ve kararmasına izin verilmeden kaynatılacak.

Krem tartar ile yapılan şurubu devamlı kullanıyorum.